| Главная » Файлы » Әдебиет әлемі |
| В разделе материалов: 71 Показано материалов: 1-10 |
Страницы: 1 2 3 ... 7 8 » |
| Дәмештің хаты | |
|
Бейімбет Майлин (1894-1938) Дәмештің хаты «... Қарағым Рақила! Сен тірі екенсің ғой!
Тірлігіңді, хал-жайыңды бүгін естіп білдім.
Көрмегелі көп болды. Біз айрылғалы биыл дәл жеті жыл екен.
Сен онда он жасар едің... Есінде ме күзді күні, суға
барғанымызда, бір шелек суды көтере алмай тәлтіректеп жардың басында
отырып жылап едің, «екі шелек көтеруге
әлім жетсе, дүниеде арманым болмас еді!» - деп едің, оның жастық еді,
соның
артынан-ақ, арман көбейді:
ішуге тамақ болмады; әкең қайыр тілеп ел кезіп кетті; шешеңнің басы
істі, сақылдаған сары аязда жерден ойып істеген үйшіктерінді мәңгі
қалдырып,
қол ұстасып кетпек болдыңдар. Сонда ақша қардың үстінде қалтырап тұрып:
«бірге
өскен, ойнап-күлген замандаспен бірге жүрген адамның арманы бар ма екен»
деп
тағы айтып едің? Мен сені қимай ауылдып артындағы белеске шейін шығарып
салып
едім. Жол өтердегі қыраңның
басында тұрып, ызғырық өтіп қалтырап құшақтасып жылап едік. Әжең екеуің
тәлтіректеп белестен асып кеткенше,
мен көз айырмай қараумен болып ем. Үйге келгенде көз жасыммен омырауым
сауыс-сауыс болған
екен.
... Қан жауған қара күннің ол басы
ғана болды. Қайғылы тұрмыс сонан былай басталды. Біз де сендердің күніңе ұшырадық.
Бірнеше күндей нәр татпай, аштан өлуге жеттік. Әкем неше рет қайыр сұрайын десе де, аштан өлсек те
қайыр сұрама деп әжем
екеуіміз көнбедік... Бізден бетер Таңсықтың ашыққаны батты; сап-сары болып қатып, құр сүйегі қалды.
...Өлетін болдық. Өлеміз ғой дедік.
Өлім ауызға жеңіл болғанмен, өлу оңай
көрінбейді. Бірер адам жанын қиып өліп те
кетер-ау, бірақ үй орманымен өлу қиын екен. Өз басым өлім тілесем де, әке-шешеме, жалғыз інім
Таңсыққа өлім тілей алмадым. Өлім
тілемек түгіл солардың өлімнен құтылғанын
көрсем, арманым болмас еді
дегенге келдім.
...Бірақ мен өлімге байланғанмен бір есеп болдым. Мен басымды құрбан
етіп, әке-шешемді өлімнен кұтқардым.Тілеумағамбетті білесің ғой, әй,
тұқымы құрғыр ғой!.. Ұял-май қызармай мені тоқалдыққа алды-ау! Не
айтайын, мен бай іздеп тиіппін бе? Көндім, көндім...
Тілеумағамбет уәдесін орындамады.
Тілеумағамбет әке-шешемді
қыстан асырап шықпақшы еді. Жаз болса әке-шешем өз бетімен тырбанып,
өлмес қамын істер деп ойлаушы едім. Солай ет деп әкеме айттым да. Бірақ
бұған Тілеумағамбет керте болды. «Қыстай тамағымды жедің, енді осыны
өте!» деді малғұн. Мен өз
бетіммен тиген болдым да қалдым! Әкем қой бақты, шешем отын жағып, күлін
шығарды. Таңсықты
бұзаудың со-ңына салды. Қаныш бәйбіше жыландай ысқырып,
«тұқымы жарымаған,
қаңғырған!» деп сөккенде, адамның сай-сүйегін сырқырататын болды. Қарсы
келер дәрмен жоқ, бар білетініміз кешке жақын қара үйге бас қосып үн
шығармай ғана жылаймыз. Ыстық жас көңілдің шерін ірітіп, жуып, азырақ
босатқандай болады...
|
Енгізген: 
күні: 
Пікірлер: (0)
Толығырақ| Даудың басы - Дайрабайдың көк сиыры | |
|
Бейімбет Майлин (1894-1938) Даудың басы - Дайрабайдың көк сиыры Колхоз басқармасының бастығы Күлзайра дейтін әйел, қара бөкебайды басына тұмшалап орап тымырайып отыратын адам. Сирек сөйлейді. Сөйлегенде дауысы зілді, ашық шығады.
- Сізден
бір нәрсе сұрайын деп едім,-дейді Күлзайра.
Не сұрар екен деп құлағынды түре қойсаң:
- Осы
бізді неге әуре қыласындар, от басында отырып, күл шығарудан басқа, біз
неменеге жараймыз?! - дейді.
- Олай
демеңіз, әйелге теңдік заманы, әйел тендігі қағаз жүзінде болмасын, іс жүзінде
болсын. Сіз сияқты әйелдерді жұмысқа баулып үйрете беру керек, - десең:
- Тыныш
отырғызса, сол «тендігін» сұрамай-ақ қояр едік. Баяғыдан бері асыраған
еркектер әлі де болса да асырай берсе болмай ма? - дейді.
Тендік туралы сөзді айта берсең,
Күлзайра шалқалақтап жуымайды. «Мұның
себебі не?»десең:
- Бұрын
мұндайды көрмеген әйел ғой, ел жұмысы оңай ма, біреу іреп, біреу сойып, басын
қатырады, сосын, кейігеннен айтып отыр ғой, - деседі.
Шыны солай: Дайрабайдың көк сиыры, ұлы дауға
ұласқан көк сиыр дауы кімнің болса да басын қатыратын...
...«Алғабас» артелінің мүшелері мектепке
жиналсын деп хабар айтылған. Жұрт бірен-сарандап келіп жатыр. Артельге ұйымдасқан
63 үй, қоныстары төрт бөлек: бір ауыл мен екінші ауылының арасы 8-10 шақырым.
- Көлік
арық, көбі кетерем, жаяу-жалпы үлгіре алмай жатыр ғой, -деседі.
|
| Бекберген мектебі | |
|
Бейімбет Майлин (1894-1938) Бекберген мектебі ..Ауылдың қотанындағы дөңеске ұзыншалау салынған ағаш үй бірден көзге түседі. Ағашы жаңа. Төрт терезесі бар. Маңында қоқырсыған қора-қопсы жоқ. Бірақ, бала көп: бықып жатыр, қайнап жатыр, біреу кіріп, біреуі шығып жатыр. Мәз-мейрам боп ойнап жатыр; өздерінше қуанышты, шаттық тойын тойлап жатыр...
- Бұл
не қылған үй? - деп сұрасаң,
сельсовет мүшесі Қали желбейін көтере түсіп,
көкірегін жоғары көтеріп:
- Бұл
«Бекберген мектебі!» - дейді.
Қалиды жаныңа ертіп, қатарласа отырып, мектепке барсаң, жас балалар
ойынын тоқтатып, алдыңнан
шығады. Көздері жаудырап тесіле қарайды. Кім екеніңді білгісі келген
секілденеді. Айтқанынды ынтамен тыңдағысы келген секілденеді.
Жан-жағыңнан
қаумалаған, жаудыраған көз, өзіңді де ерітпей қоймайды; ерисін,
тұла-бойың шалқиды, көңілің
көтеріледі, ыржыңдап күле бересің... Әрі-бері тұрған соң, неге
айтқаныңды өзің де білмей:
|
| Баянсыз бақ | |
|
Бейімбет Майлин (1894-1938) Баянсыз бақ Нұрлыбай көзі кіртиіп, қабағын тыржитып, үстеліне сүйеніп бірсыпыра салбырап тұрды да, барқытпен көмкерілген жұмсақ үстелге сылқ етіп отыра кетті.
Нұрлыбайдың жазу үстелі қай
қызметкердікінен болса да ,артық. Қызметкер дегенің нақа бір шаруашылық орнында
істеп,соның бір еңбек сіңіріп кетейін дегені болмаса, көбі жазу үстелін жөндеуді
білмейді ғой. Қызметкерлерің былай тұрсын, күндіз-түні жаумен айналысатын
жазушылардың көбі де ақсақ үстелден қол үзе алмай жүр. Далада өскен қазақ
баласы, нақа бір кент әйеліне үйленгені
болмаса қала тұрмысын бір жөндей қоя ма?
Нұрлыбайдың өзгешеден бір артықшылығы - осы
жазу үстелін жөндегендігі. Жөндегенде -
нағыз оңдысы, сырлап тастаған тартпалы үстел.
-Үстелің
онды екен, - деп кызығушы болса:
-Осында бір таныс жігіт бар еді, соның істеп
бергені... Керек болса, істетіп берейін, - деп жымындайды.
Сөйтіп, Нұрлыбай аркылы әлгі «шебер жігіт»
басқа да қызметкерлермен танысып, араласып кетеді. Шебер жігіттің түпкі тілегі де осы кызметкерлерге араласу болғандықтан, ол
Нұрлыбайға істеп берген үстелінің бәсі толықтанды деп біледі.
Нұрлыбай сырлы үстелді ұстай да біледі. Үстелдің
үсті тап-таза болады. Бір жақ бұрышында
- кесілмеген, ұсталмаған бірер кітап пен жазу аспабы тұрады. Оған таяу шылым сауыт,
күл салғыш болады. Екінші жақ бұрышында - арам
өлген сиырдай болып теңірейіп
портфелі жатады. Үстел тұрған үй қабырғасында, бұл енді үстелге отырғанда,
кісінің қарсы алдынан тұрады,
кіреукеленген кішірек айна болады.
Айнаның бір жағында бетіне әжім
кіргеніне қарамай, қызша киініп, бір қолымен жағын сүйеп түскен
бір әйелдің суреті тұрады; мұны енді
сұрамай-ақ осы үйдің «хозәйкәсі» дейсің, екінші жағында - бір қырын отырып түскен қолағаш мұрын, аққұба
жігіттің суретін көресің. Бұл
енді, Нұрлыбайдың жастау кезінде түскен суреті болады.
|
| Баймолда | |
|
Бейімбет Майлин (1894-1938) Баймолда Баймолда болыс болғанда жұртта, жұрт болғанда екі түрлі көзқарас болды. Бірсыпырасы -бір кезде жұртты бір шыбықпен айдаған көкжалдар:«бұрын-соңды ел билеп, жұрт ұстаған адамның тұқымы емес, әкімдікке мәз болып, ұлықтар не айтса соны істеп, жұртты қан қақсатар-ақ» десті, ал жастар жағы соңғы әзірде іске араласып, оны-мұны көре бастағандары: «онша ессіз бала емес қой, көбімізден шығып қайда кетер дейсің, және хатшысы да мықты, ауыздықтар» десті.Болыс болып сайланған Баймолданың өзінде тұрақгы пікір шамалы еді. Бірақ кедей табынын жәбірде келе жатқанын, іс басын-дағы адамдардың асы бар, аты бардың ықпалынан шыға алмайтынын бұрыннан сезетін еді. Сондықган іс қолына тисе, нақ аналардай болмаспын-ау деген секілді бір қиял көптен елестейтін еді...
Баймолда болыстық кеңес төрағасы.
Хатшы, іс жүргізуші бір қағаздан соң бір қағазды жазып үсті-үстіне қолды
қойғызып жатыр... Түрлі жұмыспен келген ел адамдары ертеден-кешке шейін
кеңсесін босатпайды.
|
| Бір адам | |
|
Бейімбет Майлин (1894-1938) Бір адам Күн батып бара жатқан кезде төрт-бес адам бас қосып, Әлекең шомының басына шықты.
Күндізгі
салқынның кеші еді. Күн ұзаққа соққан өткір жел кешке қарай баяулап, аздап қана
салқын лебі бетті сүйіп өткен секілденді. Ауыл ың-жың дыбырлаған адам,
кісінеген жылқы, мөңіреген сиыр, маңыраған қой - бәрі қосылып түбектегі жиырма
шақты үйді басына көтеріп барады... Әйелдері сиыр сауып, ересектері өрістен
келген қойларын бөліп алысып, қыз келіншектері су тасып сан-сапалақ жүріп
жатыр.. Әлдекімдердің «еркенің өспесін, жұлының үзілсін» деп біреуді қарғағаны,
жеті атадан козғап біреуді боқтағаны, «әже, нан!» деп бір баланың жылағаны -
бәрі де осы ауылда... бәрі де тынышық кеште кайнаған ауылдың ішіне сіңіп
жатыр...
Шом басында тұрғандар,бір қарағанда ауылдың
осы күйін тамашалап тұрған адамдар секілді. Ауылдың осы күйін жұмаққа мезгеп,
бұдан артық тұрмысты көксемейтін, осы тұрмысын Өскенбай өзіне беріп қойса, ырза
болатын адамдар секілді.
Ақтаяғын кеудесіне тіреп, қара далбайды баса
киіп Әлекең тұр. Екі қолын қусырып, бергеніңе шүкір дегендей насыбайын
шырт-шырт түкіріп, нарттай жанып Әлекеңнің мырзасы тұр...
- Сонымен
болысты не қылыпты дедің? - деп Әлекең кеңесін соза берді. Жұмағүл насыбайын
түкіріп алып, бастаған әңгімесін аяқтауға кірісті.
|
| Ақталған еңбек | |
|
Бейімбет Майлин (1894-1938) Ақталған еңбек - Мына Дүйсенбай салың! - деп, ауылдың сырт жағында таяғына сүйеніп тұрған төрт кісінің біреуі, қожыр бет, шоқша сақалды кісі таяғымен ауылдың алдыңғы жағына нұсқады.
Қатар тігілген екі үйдің арасынан
өтіп, сөйлесіп тұрған кісілерге қарап, ұзын бойлы қара жігіт келе жатыр. Денесі
еңгезердей. Көзі аларып ұясынан шығып бара жатқан тәрізді.
Жүргенде денесін жиып, аяғын пысық баспай, шаршаған атқа ұқсап салпақтап
келеді.
- Жүрісіне қарашы, нағыз салдың
өзі,- деп, екінші біреу, қожыр беттің сөзін тірілтіп қойды.
- Не қыласың, осы күні құдайы
беріп жүр: коммунистердің алдағанына еріп аузына келгенін оттайтын көрінеді,
Ерқанның жасырған малын айтып, шығартып жатқан осы білем, - деп, қожыр бет
Дүйсенбайдың ісіне наразы қалып білдіріп, Ерқанға жаны аши сөйледі.
- Апырым-ай, солай ма екен?
- Солай
болғанда қандай!.. Ерқанның мал саны толмай конфискадан қалып
қойғандай да жөні бар екен, осы Дүйсенбай сөз шығарып, пәлен жерде тыққан малы
бар деп арыз беріпті.
- Апырым-ай,
мына шіркінде дін жоқ екен ғой!
- Баяғыдан
бері кісі есігінде жүрумен
келеді. Мұның бүйірі шығып оңбай жүргені де содан ғой, - деп, қожыр беттің жанында
тұрған арық қара кісі
былайғыларға жат әңгіме
айтқан сияқтанып, нығызданып, тамағын кенеп қойды.
|
| Ақталған еңбек | |
|
Бейімбет Майлин (1894-1938) Ақталған еңбек - Мына Дүйсенбай салың! - деп, ауылдың сырт жағында таяғына сүйеніп тұрған төрт кісінің біреуі, қожыр бет, шоқша сақалды кісі таяғымен ауылдың алдыңғы жағына нұсқады.
Қатар тігілген екі үйдің арасынан
өтіп, сөйлесіп тұрған кісілерге қарап, ұзын бойлы қара жігіт келе жатыр. Денесі
еңгезердей. Көзі аларып ұясынан шығып бара жатқан тәрізді.
Жүргенде денесін жиып, аяғын пысық баспай, шаршаған атқа ұқсап салпақтап
келеді.
- Жүрісіне қарашы, нағыз салдың
өзі,- деп, екінші біреу, қожыр беттің сөзін тірілтіп қойды.
- Не қыласың, осы күні құдайы
беріп жүр: коммунистердің алдағанына еріп аузына келгенін оттайтын көрінеді,
Ерқанның жасырған малын айтып, шығартып жатқан осы білем, - деп, қожыр бет
Дүйсенбайдың ісіне наразы қалып білдіріп, Ерқанға жаны аши сөйледі.
- Апырым-ай, солай ма екен?
- Солай
болғанда қандай!.. Ерқанның мал саны толмай конфискадан қалып
қойғандай да жөні бар екен, осы Дүйсенбай сөз шығарып, пәлен жерде тыққан малы
бар деп арыз беріпті.
- Апырым-ай,
мына шіркінде дін жоқ екен ғой!
- Баяғыдан
бері кісі есігінде жүрумен
келеді. Мұның бүйірі шығып оңбай жүргені де содан ғой, - деп, қожыр беттің жанында
тұрған арық қара кісі
былайғыларға жат әңгіме
айтқан сияқтанып, нығызданып, тамағын кенеп қойды.
|
| Ақбаланың тоқтысы | |
|
Бейімбет Майлин (1894-1938) Ақбаланың тоқтысы «Жетімнің, жесірдің қақып жеу - харам.»
(Молдалар шариғатынан)
Байынан қалған көнетоз арбасы бар. Жесір қатынға қалған
қай нәрсе ыстық емес. Әсіресе, арбасы ыстық. Көзі тірісінде де арбасын
кісіге көп бере қоймайтын, «сындырып тастайсыңдар, бүлдіресіңдер» деп
безілдейтін. Байы өлгелі Ақбала да арбасын кісіге көп бере қойған жоқ.
Қали сопы жұма намазына барамын деп баласын екі-үш рет жіберген соң,
шарасыздан соған ғана беріп
еді...
«Баяділ молда Төрттөбе болысын
аралауға барады екен» деген хабарды естігенде, Ақбаланың жүрегі зырқ
ете қалды.. Баяділ молданың
дәулеті ешкімнен кем емес. Табысы жеткілікті. Молдалықтан табыс шамалы болып бара жатса,
райсоюзге тары жиып беруге агент болып кететін өнері де бар. Сөйтіп
жүріп әбзелге жарымайды. Шайманның салқам арбасын екі жылдай қабаттасып жегіп, ақырында,
Беркімбайдың шешесінің жаназасына барғанда бел ағашын омырып, үйіне әкеліп
тастады.Ақбаланың қорыққаны -
арба сұрайды ғой дегендік еді. «Мал иесі уәлі» деген рас, бір күн молда келіп көзін сүзіп тұр:
-Ел аралаған соң түсім болмай тұрмайды ғой. Қолыма мал түссе, таңдамай біреуін саған берейін, жегіп баруға
арбаңды бер,-дейді.
- Бұрыңды-соңды ел аралағанда молданың құр қайтқан жолы жоқ. Уәдесіне жегіп мал
беретін болса, үйде тұрғанда арба не табады, беру керек, - деп Ақбала лоблиды. Бірер күннен соң, Ақбаланың
арбасына көк атты жегіп,
прәшкесінде1 күзеулі тор байтал, молдекең мықшиып Төрттөбеге асады...
* * *
Іңір уақытында:
- Молда
келе жатыр! - деген хабар дүңк ете қалды. Ақбала үйден жүгіре шықты.
Қара жолдан бұрылып келеді екен. Молда Ақбаланың арбасының үстінде отыр.
Кешірдегі баласы
прәшкедегі байталға жайдақ мініп, 15 шамалы қойды арбаның артынан
шұбыртып айдап келе жатыр.Ақбала қуанып кетті:
|
| Аштық құрбаны | |
|
Бейімбет Майлин (1894-1938) Аштық құрбаны Боран. Қар бораны... Қар бораны емес-ау, қан бораны!.. Желі ұйтқып соққанда, тұншықтырып дем алғызбайды. Қары майда,жабысқақ емес, тікенектей қатты; бетке тисе қарып, қаны-сөлінді сорып алғандай.
-Қатын-ай, үйі құрғыр азынап кетті ғой, тағы бірдеңе тауып жағасыңба!.. - деді Қайрақбай.
Аласа, тар жер үйдің іші ит байласа
тұрғысыз, есігінен, терезесінен
жел азынап үйдің іші қырауытып кеткен.
-Қайтейін, байғұс, отқа жағатын не
қалды дейсің, лапастың
төбесін әлдеқашан жағып бітірдік. Қар астында қалған азын-аулақ саңылтырын Дәмеш екеуіміз әлгіде
қазып алып жақтық.
Шырынкүл пештің алдына отырып, сөніп
бара жатқан оттыңң шоғын шыпшамен көсеп, тағы бір
жайнатып қойды. Жанып біткен
қамыстың шоғы қанша ұзаққа
барсын, ә дегенше болмай сөніп
калды. Шырынкүл шын налыды.
-Құдай-ай, жоқшылықтың да шегі
болмайды екен ғой! Қара судан басқа ішетін бір ұрттам тамақ жоқ. Екі күннен бері дым татпай, жүрек қарайып отырғаны мынау! Мұның
ар жағында не болмақшы? Не
қыламыз? Немен күн көреміз?
|
Block title
Күнтізбе
| « Апрель 2012 » | ||||||
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 1 | ||||||
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | ||||||
Статистика
Онлайндар: 1
Қонақтар: 1
Қолданушылар: 0