Приветствую Вас, Гость! Регистрация RSS

Ақпарат танымдық порталы

Бейсенбі, 19.06.2025
Главная » Файлы » Білім және ғылым » Экономика, Қаржы, Бухгалтерлік іс, Банктік іс, Салық!
Дамыған елдерде салық салу ерекшеліктері
12.07.2011, 23:40
Кіріспе
 Салық – құрылған және анықталған заңмен белгiленген тәртiп бойынша, мемлекет пайдасына алым алу, бұл алым шаруашылық субъектi табысының бiр бөлiгi.
 Салықтың мәнi мынада: салық, салық төлеушiге мемлекет тарапынан көрсетiлген қызмет көрсетуiнен түскен пайдаға пропорционалды болуы тиiс. Екiншiден, салықтың мәнi салық табыс мөлшерiне байланысты. Мемлекет салықтардың экономикасы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетiк ретiнде пайдаланады. Сонымен салықтардың қажеттiлiгiн қоғамдық дамудың жағдайына байланысты анықталып отырады.
 Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың қызметiне тiкелей қатысты.
 Дүниежүзiлiк тәжiрибе бойынша салықтардың бiрнеше қызметтерi бар:
 - фискалдық функция;
 - бөлу функциясы;
 - реттеушiлiк функциясы;
 - бақылау функциясы;
 - қолдау және мадақтау функциясы.
 Салықтардың фискалды немесе бюджеттiк қызметi ең негiзгi қызмет болып табылады. Бұл қызметi арқылы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс бөлiмi құрылып, салықтардың қоғамдық мiндетi артады. Себебi, салықтар мемлекеттiк бюджеттiң кiрiсiн топтастыра отырып, әлеуметтiк әскери-қорғаныс, тағы да басқа шаралардың iске асуын қамтамасыз етедi. Жалпы ²Фискон² латын сөзi, қазақша ²Себет² деген мағынаны бiлдiредi.
 Бөлу қызметi - салықтардың көмегiмен мемлекеттiң қоғамдық табысты халықтың әртүрлі топтары арасында бөлiнуiн айтамыз. Бөлу функциясының жүзеге асрылуынадағы салықтарға прогрессивтi салық ставкалары және тағы да басқалар жатады.
 Салықтардың реттеушiлiк қызметi арқылы салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигiзедi, яғни салықтық реттеу жүзеге асырылады. Салықтық реттеудiң ең басты маңызы өндiрiстiң дамуына ықпал ету. Салық тұрлерi, салық ставкалары, салық жеңiлдiктерi, салық салу әдiстерi салықтық реттеудiң тетiктерi болып саналды.
 Жоғарыда аталған салықтық реттеудiң тетiктерi тек қана өндiрiстiң дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдiк инвесторлары ынталандыру, шағын және кiшi кәсiпкерлiктi дамыту жұмыстарын жүзеге асырады. Салықтық реттеу тетiктерi тиiмдi қызмет атқару үшін олардың басқа да экономикалық тетiктерiмен тығыз байланысты болуы қажет. Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңiлдiктерiнiң алатын орны ерекше себебi ғылыми негiзделмеген шектен тыс жоғары қойылған ставкалары кәсiпкерлердiң ынтасын төмендеттi, өндiрiстiк қарқынын бәсеңдеттi, ал шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлеушiлердiң жауапкершiлiгiн азайтып өндiрiстiң төмендеуiне және мемлкеттiң бюджет кiрiсiнiң азайуына әкелiп соқтырды. Реттеушiлiк қызметi өзi екi функциядан тұрады:
 - ынталандыру- мемлекетке тиiмдi өндiрiстердi салық ставкасын төмендету немесе жеңiлдiктер беру арқылы дамуына немесе кеңеюiне жағдай жасау;
 - шектеу-мемлекетке тиiмсiз кәсiпорындарды салық ставкiлерiн жоғарлату арқылы дамуына, кеңеюiне шектеу жасау.

 I Салықтардың экономикалық мәні мен түрлері
 1.1. Салық жүйесі және оның даму тарихы

 Қазiргi мемлекеттердiң көптеген жақтары Ежелгi Римде пайда болды. Рим провинцияларында ең негiзгi табыс көзi жер салығы болды. Оның орташа ставкасы жер учаскесi табысының оннан бiр бөлiгiн құрады. Салық салудың негiзгi формалары да қолданылған, мысалы жемiс ағаштары және жүзiмнiң көлемiне салынатын салық.
 Басқа да құндылықтарға салық салынатын қозғалмайтын мүлiк, тiрi инвентарь (iрi қара мал, сондай-ақ құлдар), құндылықтар.
 Провинцияның әрбiр тұрғыны бәрiне ортақ жанбасылық салықты төлеуi керек болды. Келесiдей жанама салықтар әрекет еттi: айналымнан салық 1% ставка бойынша құл сату-сатып алу айналымына салынатын салық 4% ставка бойынша және құлдарды босату салығы, олардың құнына 5 % бойынша.
 Мұраға салынатын салық тек Рим тұрғындарына ғана салынады. Салық мақсатты сипатта болды. Алынған қаржылар мамандандырылған әскердi зейнетақымен қамтамасыз ету үшiн жұмсалған.
 ХlХ ғасырдың соңы ХХ ғасырдың басында адам қоғамында iрi қалалар үлкен рөл атқара бастады. Сол iрi қалалардың табыстары неден құралды? Мысалы: Мәскеу қаласындағы 1890-1891 жж. салықтық тұсiмдер барлық табыстардың 60 %-тiн қамтамасыз еттi. Ал егерде негiзгi кәсiпорындар мен қалалық ғимараттың алымдарын қосатын болсақ, онда ол барлық табыстың 70-75 % құрайды. Тiкелей салықтар барлық табыстың 57% құрады. Тiкелей салықтардың iшiндегi ең негiзгiсi қозғалмайтын мүлiкке салынатын салық болды. Айтылған кезең аралығында ол 9% ставка бойынша алынды. 1890 жылы салықтың бұл түрі 4,14 млн. тiкелей салықтардың iшiнен 2,3 млн.руб. болды. Бұл өсiм салық ставкасының жоғарлауын немесе қозғалмайтын мүлiктiң тез өсуiне емес, Мәскеу қалалық басқармасындағы қозғалмайтын мүлiктi қайта бағалауға байланысты болды [3].
 Дамыған мемлекеттерде капиталға және меншiкке салық салу келесi салық топтары арқылы жүзеге асырылады: жеке әлауқат салығы, мұрагерлiкке және сыйға салық салынатын, капитал өсiмiн салық, мүлiктiк нақтылай тұрлерiне салынатын салық (жерге, құрылысқа).
 Мұрагерлiктен салық – бұл мұраға алу құқығы бойынша жаңа иегерге өтетiн мүлiкке салынатын салық (жылжитын және жылжымайтын). Сыйға салынатын салық –бұл меншiк иесiнен екiншiсiне сый түрінде өтетiн мүлiкке салынатын салық (жылжитын немесе жылжымайтын).
 Көптеген елдерде салықтың бұл тұрлерi жеке –жеке әрекет етедi, ал кейбiр мемлекеттерде мұрагерлiкке және сыйға салынатын салық бiр салық ретiнде қарастырылған. Бiрақ, бiрiншi жағдайда салықтар ереже бойынша жалпы нормалармен реттеледi және салық ставкалары мен салық салынатын соманы анықтау тәртiбi бiрдей [5].
 Барлық дамыған мемлекеттерде мұрагерлiк және сыйға салынатын салық орталық (федералды) денгейде жүзеге асырылады. Барлық мемлекеттерде мұрагерлiкке және сыйға салық салу ставкалары күрделi прогрессия бойынша қалыптасады. Мұрагерлер мен сый алушылар туыстық денгейiне байланысты топтарға бөлiнедi (I-тiкелей мұрагер, II-ерлi-зайыптылар, III- ағалары мен қарындастары, iнi, әпкелерi, IV-алыс туысқандары және тағы да басқа). Әрбiр топқа салық ставкаларының жүйесi белгiленген. Салықтық класқа салық салу сомасы көлемi де тәуелдi.
 1.2 Ресей Федерадиясының салыќ салу ерекшеліктері
 Жеке тұлғалардың табысына салыќ салу объектісі болып оның алған табысы табылады. Табыс төлеудің кең тараған тұрі- аќшалай және натуралды төлем түрлері. Сонымен ќатар салыќ салу маќсаты үшін материалды түрде алынған табыстар да есептеледі. Алғаш рет материалды пайда түрінде табыс жеке тұлғалардың жиынтыќ салыќ салу табысы ќұрамына 1997 жылдан бастап есептелді. Материалды пайда түріндегі табыстың ерекшелігі оның аныќталуының есепті сипаты, яғни табысты алуда аќшалай және материалды төлеу түрлерінің болмауы. 1996-2004 жылдар аралығында материалды пайда табыс салығын салу маќсатымен келесі негіз бойынша есептелді:
 1) жеке тұлғаға банктегі салымдары негізінде төленетін пайыздар рубльдік салымдар бойынша рефинанстыќ ставкадан асса, ал шетел валютасымен салымдар бойынша-жылдыќ 15%. Материалды пайда-бұл банктік салым келісімінің шартымен сәйкес салымдар бойынша есептелген табыс соммасы мен рефинанстыќ ставкадан шығатын соммалар арасындағы оң айырма ретінде ќарастырылады. Табыс салығы 15%-дыќ мөлшермен есептеледі
 2) егер еркін саќтандыру келісімі бойынша саќтандыру төлемдері саќтану шығымен салынған саќтандыру соммасынан асса. Мұндай жағдайда материалдыќ пайда 15%-дыќ мөлшермен есептеледі.
 3) егер жеке кәсіпкерлер ұйымынан алынған заңдыќ ќұралды жеңілдік шартымен алынса.
 Жеңілдіктің ќолдану мәні-бұл тұлғалардың Ресей Банкі белгілеген ставканың 213 бабын зайымдыќ ќұралдарды ќолдану үшін төлемі. 2005 жылдың ќаңтарынан , яғни Ресей Федерадияның салыќ кодексінің 2 бәлімі күшіне енген кезде, сонымен ќатар салыќ кодексінің "Жеке тұлғалар табысына салыќ салу" атты 23 бөлімі әрекет еткен түста материалдыќ пайда түрінде жеке тұлғаның алған табысы салыќ салу объектісі болып саналады.
 Бұрыңғы Ресей Федерадияның "Жеке тұлғалар табысына салыќ"атты заңының ќазіргі әрекет етуші салыќ кодексінінен айырмашылығы -онда материалдыќ пайданы салыќ салу маќсатына негізделуі. Жалпы материалдыќ пайда түріңде алынған салыќ төлеушілердің табысына мыналар жатады:
 1) салыќ төлеушінің ұйым немесе жеке кәсіпкерден алған зайымдыќ ќұралдарын ќолдануға төлейтін пайыздарын үнемдеуден алатын материалдыќ пайда.
 2) салыќ төлеуші ќатынасында өзара тәуелді болып табылатын жеке тұлға, ұйым немесе жеке кәсіпкерлерден азаматтыќ-ќұќыќтыќ келісім бойынша тауарларды алудан түскен материалдыќ пайда.
 3) бағалы ќағаздарды иемденіп алудан түскен материалдыќ пайда. Материалдыќ пайда түріндегі салыќ төлеушінің табысын алуда салыќ базасы былай есептеледі:
 а) Ресей Федерадиясының ¦лттыќ Банкі белгілеген әрекет етуші рефинанстыќ ставканың рубльде есептелген зайымдыќ ќұралдары ќолдануда төленетін пайыз соммасының келісім шарт негізіндегі есептелген пайыз соммасына асуы ретінде.
 б) жылдыќ 9 пайызынан шетел валютада есептелген зайымдыќ ќұралдарды ќолдануда төленетін пайыз соммасының келісімшарт негізіндегі есептелген пайыз соммасынан асуы ретіндегі аныќталады.
 Салыќ төлеушімен материалдыќ пайда түрінде аныќталған табысты алу барысында салыќ базасы салыќ төлеуші ќатынасында өзара тәуелді болып табылатын тұлғаларға (жалпы жағдайда салыќ төлеуші ќатынасында өзара тәуелді болып табылмайтын тұлға ) өткізілетін бір түрі бойынша тауар баға сының салыќ төлеушіге өткізілген бір түрі бойынша тауарлар бағасынан асуы ретіңде аныќталады /9/.
 Материалдыќ пайда дегеніміз-салыќ төлеушінің ұйымдар мен жеке кәсіпкерлерден алынған зайымдыќ ќұралдарды ќолдану үшін пайыздарды үнемдеуден алынатын материалдыќ пайда Ресей Федерадиясының азаматтыќ кодексінде несиелеудің негізгі заңды түрлері негізіне мыналар алынады: зайым, несие, тауарлы және коммерциялыќ несие.
 Материалды пайданы аныќтау міндеті зайым мөлшері мен оның алыну мөлшеріне байланыссыз себебі ол белгілі ќұралдарды ќолданғаны үшін ќойылатын пайыз көлеміне негізделеді. Егер салыќ төлеуші зайымдыќ ќұралдарды ќолданғаны үшін Ресей Банкі бекіткен ставканың 3/4 бөлігінен рубльде кем емес мөлшерін тәлесе,онда материалдыќ пайда салыќ салу маќсаты үшін аныќталады, ол егер зайым шетел валютада алынса,онда жылдыќ 9%-дан кем емес мөлшерде төлейді.
 Материалдыќ пайда Ресей Банкі бекіткен ставканың 3/4нен есептелген пайыз соммасы мен зайымның келісімшартынан есептелген пайыз соммасы соммасы арасындағы айырма ретінде аныќталады. Материалдыќ пайда аныќтаудың ұсыныстары:
 1) егер зайымдыќ ќұралдар рубльден алынса: Мв= Зс*І/к (3/4 Ср-Пр) мұндағы Мв-материалдыќ пайда, Зс-зайымдыќ ќұралдар, Ср-Ресей Банкімен белгіленген рефинанстыќ ставка, Пр-зайым келісімшартымен сәйкес зайымдыќ ќұралдарды ќолданғаны үшін төленетін пайыздарды-зайымдыќ ќұралдары ќолданыста болған күндер саны, К-есепті жылдағы күндер саны ( 365 немесе 366);
 2)егер зайымдыќ ќұралдар шетел валютасында алынса: Мв= Зс*1/к(9%-Пр). Егер пайызсыз зайым келісімі негізінде зайымдыќ ќұралдар алынса, онда жоғарыдағы есептеулерден пайыз көрсеткіші (Пр) есептен шығарылады.

 Зайымдыќ ќұралдарды ќолданғаны ќойылатын пайыздарды үнемдеуден материалдыќ пайданы алуда салыќтыќ базаны аныќтау салыќ төлеушімен дербес жүргізіледі. Салыќ кодексіне сай материалдыќ пайда соммасына Ресей Федерадиясының резидентгері үшін 35% -дыќ ставкамен, ал Ресейлік салыќ резиденттері болып табылмайтын тұлғаларға 30%-дыќ ставкамен салыќ салынады. Мысал: ұйым жұмыскері 6 айлыќ мерзімге жылдыќ 12%-н 2005 жылы 20.000 рубль соммасындағы ќұраддар алды. Келісім бойынша зайым соммасын ќайтару мен пайыздарды төлеу 6 айлыќ мерзім бімкеннен кейін жүзеге асады. Келісім жүзеге асырылған мерзімге Ресей Банкінің рефинанстыќ ставкасы 25 %-ды ќұрады. Салыќ кодексінің 3 бабына сай салыќ салу маќсатыңдағы материалдыќ пайда былай аныќталады: 20.000*183/365*(18,75%-12%)= 676,85 рубль. Есептелген материалдыќ пайдадан 237 мөлшеріндегі ( 676,85*35%) 35% ставка бойынша жеке тұлғалар табысына салыќ шегеріледі.
 Ресей Федерадиясында әрекет етуші заң мен кодіксі арасыңдағы айырса мына кестеде келтірілген /10 кесте/.
 Жеке тұлғалардан, ұйымдар мен жеке кәсіпкерлерден тауарларды (ќызмет, жұмыс) бойынша азаматгыќ-ќұќыќтыќ келісім негізінде салыќ төлеушілер мен алынған материалдыќ пайда салыќ кодексімен ќарастырылған жаңалыќтардың бірі. Мұнда материаддыќ пайда тауар өткізілетін баға мен салыќ төлеушіге тауарларды өткізу бағасы арасындағы айырма ретінде аныќталады. Материалдыќ пайда түріндегі табысты алудың наќты мерзімі болып тауарды алу немесе иемдену мерзімі табылады. Егер салыќ төлеуші Ресей Федерадияның салыќ резиденті болып табылса, ал егер салыќ тәлеуші Ресей Федерадияның салыќ резиденті болып табылмаса, оңда материалды пайда 30%-бен салынады. Егер салыќ төлеуші салыќ агенті болып табылмайтын жеке тұлғадан тауар алса, онда материалды пайдадан салыќты салыќ төлеуші дербес есептейді және салыќ кезеңі біткеннен кейін тіркелген жері бойынша салыќ органына салыќ декларациясын табыс етеді. Мысал: жићаз сатумен рефи айналысатын кәсіпорын өз жұмыскеріне жићазын 15.000 рубльге сатты, ал шет адамдарға бұл жићаз 29.000 рубль ќұнымен сатылады. Жұмысшы немесе кәсіпорын сот шешімі бойынша өзара байланысты және өзара тәуелді болды. Кәсіпорын мұндай жағдайда салыќ агенті ретінде өз жұмыскерімен алынған материалды пайданы, одан жеке тұлғаға салынатын салыќты аныќтап, оны бюджетке аударуы тиіс. Материадды пайда 14.000-ға тең
 ( 29.000-15.000), ал 13%-бен есептелген салыќ соммасы 820 рубльге тең
 ( 14.000*13%) /10/. Мысал: 2005 жылдың 3 ќаңтарында жұмыскер ұйымнан 30.000 рубльге тең жылдыќ 11%-бен мерзімі 2 жылға тең зайымдыќ ќұралдар алды.
 Зайым келісімі бойынша зайым соммасын ќайтару, одан ќолданғаны үшін пайызын төлеу 2 жыл мерзімі өткеннен кейін жүзеге асырылады. 2005 жылы зайымдыќ ќұралдарды ќолданғаны үшін пайыздар төлеу жүзеге асырылмасада салыќ төлеуші 2005 жылдың 31 желтоќсанында 2306,4 рубль соммасыңдағы, яғни (30.000*362/365*(18,75%-11%) материалды пайданы аныќтап алуы тиіс.
 Бағалы ќағаздарды иемденіп алудан алынған материалды пайда: мұндай пайданың аныќталуы кодекстің 212 бабнда ќарастырылған. Салыќ төлеуші мен мұндай табыстың алынуы кезіңдегі салыќ базасы бағалы ќағаздың нарыќтыќ соммасы мен бағалы ќағаздарды алумен байланысты шығындардың наќты соммасы арасындағы айырма. Федералды заңмен кодексте енгізілген толыќтырулар мен өзгертулері нәтижесінде бағалы ќағаздар иемденіп алудан материалды пайданы аныќтауда нарыќтыќ баға бағалы ќағаздардың нарыќтыќ бағасы толќуының шекті шекарасын есепке алумен белгіленеді. Бағалы ќағаздардың нарыќтыќ бағасын аныќтыудың тертібін бекіту және бағалы ќағаздардың нарыќ бағасы толќуының шекті шекарасьш аныќтау бағалы ќағаздар нарығын реттеуді жұзеге асыратын федералды органға жұктеледі. 06.12.98 жылдан бері эммисиялыќ бағалы ќағаздарды өткізудегі ќаржы нәтижесін аныќтау үшін бағалы ќағаздардың нарыќ бағасы толќуының шекті шекарасы 19,5%-мөлшеріңде аныќталады.
 Сауданы ұйымдастырушы арќылы айналымға жіберілген эммисиялыќ бағалы ќағаздардың нарыќ бағасы былай аныќталады:
 1) егер сауда құның ағымында сауданы ұйымдастырушымен 9 және одан да көп келісім жасалса, онда бір бағалы ќағаздардың орташа тартылған бағасы ретінде аныќталады.
 2) егер сауды құның ағымында 10 келісімнен кем келісім жасалса, онда сауда құнының соңғы 10 құнынде 10 келісім бойынша тартылған бағасы негізіңде аныќталады. Егер салыќ төлеуші Ресей Федерадияның резиденті болып табылса, онда бағалы ќағазды иемденіп алудағы намыстыќ став-материалды пайда түрінде алынған жеке тұлғаның табысына 13% ставкамен, ал егер салыќ төлеуші резидент болып табылмаса, онда табысќа 30%-бен салыќ салынады.
 Салыќты есептеу, ұстап ќалу және бюджетке аудару салыќ агентімен жүзеге асады. Егер салыќты ұстап ќалу мүмкін болмаса (салыќты ұстап ќалуы мүмкін кезең 12 айдан асады), онда салыќ агенті бұл жағдай туралы тіркелген жері бойынша салыќ органын жазбаша хабар етеді. Мысалы: акционер нарыќтыќ бағасынан 30% төмен акцияны сатып алу ќұќығын пайдалана отырып ќұны 70 рубльге тең 10 акция иемденіп алды. Бағалы ќағазды иемденіп алудан түскен материалды пайда 300 рубльді ((100-70)* 10) ќұрады. Бұл пайдаға салыќ агентімен алынған салыќ мөлшері 39 рубльді ќұрады (300*13%).
 II Дамыған елдердің салық салу ерекшеліктері
 2.1 Жапония елінің салық салу ерекшеліктері

 Дамыған Батыс Еуропа елдерінде салыќ жүйесі Америка Ќұрама Штаттарындағы секілді сан алуан. Мұнда федерадия немесе жалпы мемлекеттік салыќтар, аймаќтардың салыќтары (жерлер, провиндиялар салығы), жергілікті салыќтар әрекет етуде. Еуропада салыќ салу деңгейі Солтүстік Америкаға ќарағанда жоғары. Міндетті аударымдардың үлестік салмағы жалпы ішкі өнімге ќатынасыңда Америкада-30%, Канадада-31-34%, Германияда-37-38%.
 Франция, Австрия, Дания, Бельгия, Нидерланды, Швецияда-40%-дан жоғары. Америкада жергілікті салыќтар жер бюджетінің негізін ќұрайды және федералды немесе штатты бюджеттерден субвенция, дотациямен ќосымшаланады. Еуропа елдеріңде негізгі салыќтар, яғни федеративті салыќтар барлыќ деңгейлі банктер арасында заңды түрде бөлінеді. Бұл әсіресе Германия салыќ жүйесінде айќын кәрініс табады.
 Жапонияның салыќ салу жүйесі Америка Ќұрама Штаттарынан және Батыс Еуропалыќ елдерден арнайы ерекшеліетері бар: Жапонияда мемлекетік және жергілікті салыќтар әрекет етеді. Мұндағы салыќ үсімдерінің 64%-ы мемлекеттік салыќтар, ал ќалған бөлігін жергілікті салыќтар ќұрайды. Кейін салыќ ќұралдарының едәуір бөлігі Жапонияның мемлекеттік бюджетіне мемлекеттік салыќтарын жергілікті бюджетке аудару арќылы ќайта бөлініске түседі. Елде өзінің жеке дара бюджеті бар 3.045 ќала, ауыл, аймаќтарды біріктіретін 47 префектура бар. Салыќ бәлінісі олардың жиналуының айналы көрінісі болып табылады: ќаржы ресурстарының 64 %-ы жергілікті ќұралдар секілді, ал ќалған ќұралдар жалпы мемлекеттік ќызметті жүзеге асыруды ќамтуға арналады.
 Жапонияның салыќ жүйесі Америка Ќұрама Штаттары және Еуропаның салыќ жүйесі секілді салыќ санының көлігімен ерекшелінеді. Мемлекеттік салыќтың әрбір түрі заңмен реттеледі. Жергілікті салыќтар туралы заң олардың түрлерін және шекті ставкаларын аныќтайды, ал бекітулерді жергілікті парламент жүзеге асырады. Елде мемлекеттік салыќтардың саны-30. Оларды 3 ірі топ бойынша жіктеуге болады:
 1-ші топ- заңды және жеке тұлғаға тікелей табыс салыќтары 2-ші топ- мүлікке салыќтар 3-ші топ- тікелей және жанама тұтыну салыќтары.
 Бюджетгің негізін тікелей салыќтар ќұрайды. Мемлекетке ең жоғарғы табысты жеке және жанды тұлғалардан табыс салыќтары ќұрайды. Ол салыќтыќ түсімдердің 50%-нан жоғары. Жеке тұлғалар мемлекетке табыс салығын 5 салыќ ставкасы бар прогрессивті шкала бойынша тәлейді: 10%, 20%, 30%, 40%, 50%. Сонымен ќатар 3 салыќ ставкасы бар префектуралы табыс салығы бар: 5%,10%,15%. Осыған ќосымша әрбір тұлға табыс мөлшеріне байланысыз 1 тұрғын басына жылына 3.200 -нен мөлшерінде салыќ тәлейді.
 Токио тұрғындарының орташа жылдыќ табысы 90 жыддары 7.100-7.500 -мың нан ќұрады. Жапонияның басќа префектурасыңда ол айтарлыќтай төмен. Орташа төлемді тұлғада табыстың 30%-нан көбі табыс салығына босалады. Жапонияның салыќ саясаты жергілікті орган үкіметінің ќаржысын наќтылауды ќарастырады: префектуралар, ќала, аймаќ, ауыл және т.б.1995 жылы жергілікті басќару органдарының жалпы табысы 80, 41 трлн. иен немесе жергілікті бюджет табыс бөлігінің 41,6 %-н ќұрайды. Жалпы мемлекеттік салыќтардан аударым 14,33 трлн иен немесе 17,8%-н ќұрады.
 Мемлекет жергілікті органдарға жалпы ұлттыќ шараларды жүргізу үшін 10,65 трлн нен немесе 13,2 %-зы шамасында дотадия бөлді. Ќалған 20,3 трлн мен салыќтыќ емес түсімдердің соммасы.
 Жергілікті салыќтардың ќұрылымына келетін болсаќ, 1995 жылғы көрсеткіштері бойынша жергілікті салыќтардың жалпы соммасынан ( 33,45 трлн нен) 18,8 трлн нен немесе 56,2 %-зы табыс салығына тиесілі. 31,4%-зы, яғни 10,49 трлн нен мүлік салығы, 12,4 %-зы немесе 4,16 трлн нен-тұтыну салғы.
 Жалпы мемлекеттік салыќтардың өзара ќатынасы басќаша, біраќ жалпы теңдендиялары бір.
 Мемлекеттің табыс салығы —56,5%-ды, мүлік салығы- 25%-ды, тұтыну салығы-18,5 %-ды ќұрады /8/.
 Жапонияда мемлекет пен жергілікті басќару органдары арасында салыќтың әртүрлі тобының бөлінісі төмендегі кестеде келтірілген /4 кесте/:
 1998 жылы Жапонияның мемлекетгік салыќтар соммасы 61 трлн 157 млрд-ќа дейін көбейді, соның ішінде 933 млрд мен кеден жинаќтары есебінен.
 Олардың үлестік салмағы өзгермейді, себебі бір мезетте жергілікті салыќтардың салмағы да әсті. Жапонияның салыќ жүйесінің 19-ғасырдың өзіндей ќалыптасты.

 2.2 Италия елінің салық салу ерекшеліктері
 Италияның мемлекеттік табысының ең маңызды көзі-жеке тұлғаларға салынатын жеке табыс салығы. Салыќ прогрессивті сипатќа ие және жеке тұлғамен есепті жылда алынған кешенді таза табысын ескереді. Бұл табыс меншікті жерден, капиталдан, кәсіпкерлік іс-әрекеттен, жалдан түседі немесе ќұралады. Меншікті жерден табыс жер участкелері және ќұрылыстағы табыстардан ќұралады. Жер рентасының мөлшері кадасторлыќ инвесторлармен реттеледі. Иемденушінің ќолдануындағы ќұрылыстарға салынатын салыќ мөлшері тариф негізінде бекітіледі. Жалға берілген ќұрылыстарға салыќ мөлшері келісімді жалмен ќамтылған жылдыќ жал төлемімен аныќталады.
 Салыќ салу маќсатында кешенді таза табысты есептеуде жал төлемі 10%-ға төмен және ќұрылыс пен ғимаратты ќолдану ќажетіне сай 15%-ға тағы төмендеу мүмкін.
 Капиталдан табыс өз ќұрамына салымдардан және ағымды банк салымдарынан алынатын пайыздар, дивиденттер, лотореялыќ ұтыстар, жалаќы, зейнетаќы түрлерінен басќа табыс көзі жоќ тұлғалар салыќ декларадиясын ұсынудан босатылады. Кәсіпкерлік іс-әрекеттен табыс таза табысты ескереді. Мамандыќ жеке іс-әрекеттер жағдайында мысалы дәрігерлік, адвокаттыќ тәжірибеде табыстан наќты шығындар есептен шығарылады.
 Жеке тұлғалар табыс салығы прогрессивті сипатќа ие. ¤згертулер инфляция индексін ескере отырьш енгізіледі.
 1993 жылы 7,2 млн лирға дейінгі табысќа салыќ 10%-дыќ ставкамен салынады,7,2 млн лирден-14,4 млн лирге дейінгі табысќа — 22%-дыќ салыќ салынады, 14,4 млн лирден-30 млн лирге дейін-27%-дыќ ставкамен салыќ салынады. Асырауыңда жанұясында адам болатын немесе табысы 5,1 млн лирден аспайтын жанұя салыќ жеңілдіктерін ќолданады. Табыс салығы салыќ органына табыс етілетін, табысы туралы декларадия толтыру арќылы жеке тұлғаның өзімен жүргізіледі /2/.
 2.3 Америка Құрама Штаттарындағы салыќ салу ерекшеліктері
 Американың салыќ жүйесі 200 жылдан бері дамып келеді және нарыќтыќ ќатынастардың әрістеуіне себепші болып келеді. Ірі және тұраќты түсімдерді беретін салыќтартардың федерадиялыќ бюджетке бағытталуы төмендегі кестеде кәрсетілген /5 кесте/.
 Жоғарыдағы кестеден көріп отырғанымыздай, федеративті бюджеттің негізгі бәлігін жеке тұлғаларға салынатын табыс салығы алып отыр. 1995 жылы оның үлесі-44,2%-ды ќұрады. Тұрғындардан жиналатын табыс салығы жеке тұлғалардан, сонымен ќатар заңды тұлға мәртебесі жоќ жеке кәсіпорындар, серіптестіктерден алынады. Әрбір салыќ төлеуші жеке тұлға өзінің мәртебесіне ќарай былай бөлінеді: жалпы салыќ декларадиясын толтыратын ерлі-зайыптылар, бөлек салыќ декларациясын толтыратын ерлі-зайыптылар, жесірлер, жалғыз тұратын салыќ төлеушілер. Ќай топќа жататынына байланысты салыќ төлеуші өзіне тиесілі салыќ жеңілдіктерін алады.

 Қорытынды
 Салық жүйесін мемлекет пен жеке және заңды тұлғалар арасындағы қаржы қатынастары және осы қатынасты анықтайтын салықтар, салық механизмі яғни, салық салу әдістері мен тәсілдері, жолдары, салық заңдары мен салыққа қатысты кесімдердің, салық қызметі органдарының жиынтығын құрайды.
 Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы болуымен қатар ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына және саяси әлеуметтік шараларды толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады. Еліміздің салық жүйесінің дамуын төрт кезеңге бөліп қарастыруға болады.
 - 1 кезең (1992-1995 ж.ж) – жаңа салық жүйесі базисінің, салық кезеңінің өңделуі және іске қосылуы;
 - 2 кезең (1996-1998 ж.ж) – нарықтық экономика талаптарына сай келетін салық жүйесін құруды анықтау;
 - 3 кезең (1998-2000 ж.ж) – барлық қағидалардың ескерілуі арқылы салық жүйесіне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу, салық жүйесін одан әрі жетілдіру;
 - 4 кезең (2001-2002 ж.ж) – Жаңа Салық Кодексі қабылданып, іске қосылды;
 Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған ҚР Салық жүйесі туралы Заң тәуелсіз салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылады. Бұл еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі болып саналады. Осы кезеңдерде елде көптеген құбылыстар, атап айтқанда, меншіктің көптеген түрлерінің дамуы, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен мемлекет арасындағы қатынастардың құқықтық негізінде жүргізілуі және т.б. құбылыстар іске аса бастады.
 Осы Заң бойынша алғаш рет ҚРда 42 салықтың түрі қызмет етті және олар 3 топқа бөлінді:
 - жалпы мемлекеттік салықтар - 10;
 - міндетті түрде төленетін жергілікті салықтар мен алымдар - 11;
 - жергілікті салықтар мен алымдардың түрлері – 18 түрі.
 Бұл салықтардың негізін табыс салығы, пайдаға салынатын салық, қосылғын құнға салынатын салық, акциз салығы, жер салығы және т.б. салықтар құрады.
 Алғашқы салық жүйесінің көптеген кемшіліктері де болды. Атап айтқанда, басқа елдерге қарағанда біздің салық жүйеміздің жинақталған ғылыми және практикалық тәжірибелерінің жеткіліксіздігі, салық түрлерінің көптігі, халықаралық салық салу қағидаларының назардан тыс қалуы, айналымды анықтаудың қиындығы, дәлелсіз берілген жеңілдіктердің көптігі, т.б. Осыдан келіп еліміздің салық жүйесін реформалаудың қажеттігі туындады. Қазақстан үкіметі 1992 жылдың басында салық жүйесін кезеңді түрде реформалаудың концепциясын қабылдады.
 Аталмыш концепцияны іске асырудағы негізгі кезең болып ҚР Президентінің 24.04.95 ж. қабылдаған «Салық және бюждетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Заң күші бар Жарлығы табылады. Ол 1995 ж. 1-шілдесінен бастап іске қосылды, нәтижесінде бұрын қызмет еткен 42 салық түрінің орнына 11 салықтар мен алымдар қызмет ететін болды. Бұл Салық Заңдылығы бойынша еліміздің салық жүйесі нарықтық қатынастар талабына біршама бейімделіп, халықаралық тәжірибеге мейілінше жақындатылды.
 1999 жылы салық жүйесі 5 рет күрделі өзгерістерге ұшырады. Осыған орай 2000 жылы 1 қаңтарынан бастап ҚРда 17 түрлі салықтар мен алымдар қызмет етті. 4-ші кезеңде, яғни 2001 жылдың 12 маусымынан Жаңа Салық Кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1-қаңтарынан бастап іске қосылды. Салық Кодексінде ҚРда қолданылатын салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер, атап айтқанда, 9 салық түрі, 13 алым, 9 төлем, 1 мемлекеттік баж, 4 кедендік алым белгіленген.
 Қазақстан Республикасының салық жүйесiн мемлекет пен және заңды тұлғалар арасындағы қаржы қатынастарының жиынтығы, салықтар мен алымдар, салық салу әдiстерi мен тәсiлдерi, салық заңдары мен салыққа қатысты актiлер, салық салу органдары мен салық қызметi құрайды.
 Салық жүйесi мемлекет қаржы көздерiн жасақтаудың ең негiзгi құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндiрiстiң ұлғайып дамуына және саяси –әлеуметтiк шаралардың толығымен iске асуына мүмкiндiк туғызды.
 Қазақстан Республикасы егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғанына да, міне он бес жылдың жүзі болды. Осы кезең аралығында салық жүйесіне көптеген өзгерістер енгізілді.Оның бастысын атап айтатын болсақ 12.06.2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа Салық кодексі қабылданып, ол 2002 жылдың 1 қаңтарынан қолданысқа енгізілді.
 Қазақстан Респубикасының Салық кодексін қабылдаудағы ең негізгі ерекшеліктері және қол жеткізген жетістіктеріміз ретінде салықтарды бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден ажырата отырып, оны «ерекше тауар» түрінде қарастырылғанын атап өтуге болады.
 Қазақстан республикасы Конституциясының 35-бабында, заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің барынша әрі міндеті болып табылады деп көрсетілген.
 Салықтар мемлекеттің саяси және экономикалық қызметтерін қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады, өйткені мемлекеттік бюджеттің түсімдерінің 90 пайызың салықтық түсімдер құрайды.
 Бүгінгі күні салық салу және салықтардың құрылымы бүкіл әлемге бәсекеге қабілетті болуға ұмтылуға көмек көрсету үшін, тиімділік пен тұрақтылықты ынталандыруы қажет. Ол үшін салықтық реттеуді тиімді, орынды жүзеге асыратын салық саясаты болған жөн. Ауылшаруашылығынан түсетін салықтық түсімдер деңгейі төмен және де ол тек ауылшаруашылығындағы қайта өңдеуге шоғырланған.
Категория: Экономика, Қаржы, Бухгалтерлік іс, Банктік іс, Салық! | Добавил: anonim02
Просмотров: 4530 | Загрузок: 0 | Комментарии: 2 | Рейтинг: 0.0/0
Всего комментариев: 0
Добавлять комментарии могут только зарегистрированные пользователи.
[ Регистрация | Вход ]