Ancient mathematics in Egypt Египет
әлемдегі ең байырғы мадениет ошақтарының бірі. Ніл өзенінің екі жағалауына
орналасқан, б.з.б 3200-жылдықта бір тұтас мемілекет болған. Ніл өзені әр жылда
тасып, жағалаудағы егістік жерлерді шайып кетіп отырған, тасыу мезгілі
айақталған соң тұрғындардың жерін қайта өлшеп бөліу керк болады, ұзақ жылғы жер
өлшеудің тәжирбесі арқасында, геометрия ғылымы пайда болған.(геометрия-грекше.
Гео-жер, метро-өлшеу деген мағына береді).
Б.з.б 2900-жылдықтан кейін, әміршілерінің мазары ретінде Египеттіктер көптеген
алып пирамидаларды тұрғызған. Пирамидалардың құрлысына қарай отырып, сол
кездегі Египеттіктердің геометрия мен астрономияны аз білмегенін көріуге
болады. Мысалға, пирамида табаны мен бұйір бет ауданы арасындағы қатынас пен
табанындағы бұрыштарды атауға болады.
Қазыргі кездегі Египет математикасы туралы зеріттеулер негізінен , сол кездегі
монахтар жазыуы және руни жазуы мен жазып қалдырған екі кітапқа сүйенеді: бірі
Лондонда( 1858жылы ағылшын жинаушысы Райнд тауып, rind jpg)өз меншігіне алған,
сондықтан көбінесе Райнд папирусы (жоғарғы Суреттегідей) деп аталады, ол
папирус б.з.б 1700жылға жатады, бұл Москва папирусына қарағанда үлкенрек). енді
бірі Москвада сақтаулы.«Москва папирусы» деп аталадыmoskva jpgсуреттегідей)
Оны 1893жылы ескі заттарды жинақтап сақтаушы орыс әуесқойы Голенищев сатып
алған, ал 1912жылы ол Москвадағы әсемдік өнерлер музейіне берілген.
Папирусы-шөп текті өсімдік . Египетте, ніл өзенінің жағалауында өседі. Оның
өзегін тілімдеп алып, тілімдерді қатарластра орналастрады. Олардың үстіне
көлденең осындай тілімдердің екінші қабатын салады. Қысқышпен екі қабатты
біріктіріп жаныштағанда тілімдерден шығатын желім сияқты шырындар қабаттарды
тұтастырып қағаз түріне келтіреді.
ПапирустарⅨғасырдан бастап мүлде қолданылмайтын болған, оның орнына қағаз
пайдаланылды.
Қағаз ең алғаш бұдан 2000жыл бұрын, қытайда шыққан, оны Чай лунь деген адам
ойлап шығарған деп жазылады қытай тарихнамаларында.
Қағаз жасауды қытайлардан орта азия халықтары үйренген. Ⅷғасырда Самарқандта
қағаз өндірісі болған. Осыдан Арабтар үйренген, олар арқылы Европаға тараған )
Египеттің ертедегі monaka jpg әріптері пішіндес әріптер болған , соңынан ретке келтіріліп
руна жазыуы пайда болған. Осы екі кітаптан басқада кітаптар теріге, тастарға
ойылып жазылған, олар қазыр дүнйенің тұкпір-тұкпірінде сақтаулы. Екі кітаптың жазылған
уақыттары шамамен б.з.б 1850～1650 жылдарға сәйкес келеді.
Египеттіктер ертеден ондық санау жұйесін қолдануды білген(санау жұйесіне қараңыз),
бірақ оның әрбір орындағы сандардың жазылыу ережесін білмеген, мысалға 111 ді
жазу үшін,1ді үш рет қайталап жазбаған, керісінше әр орындағы 1 лерді әр тұрлі
белгілермен бейнелеген. Египеттіктердің негізгі амалы қосыу болған, ал көбейту
қосыудың қайталанып келіуі ретінде есептеген. Олар бір айнмалысы бар бірінші дәрежелі
теңдеулерді шеше алған, әрі арифметикалық, геометриялық прогрессиялардың
қарапайым есептерін шеше алатын болған.
Сол кітапта(«Москва папирусы») жәнеде шеңбердің ауданын есептеуді де көрсеткен:
диаметірінің -ін алып тастағаннан кейін квадраттаған. Есептеу нәтижесінде
=3.1605 болып шыққан. «Москва папирусында» жазылғаны бойынша олар дұрыс төрт
жақтың көлемін есептеуді білген. Қорта келгенде Египеттіктер көптеген нақтылы
тажирбелер топтаған, бірақ оны бір тұтас назарияға айналдырмаған. |